پرونده‌ی جان فیلد

جان فیلد، موزیسین و پیانیست ایرلندی، در سال ١٧٨٢ در دوبلین به‌دنیا آمد و در ١٨٣٧ در مسکو از دنیا رفت. او به اعتقادِ بسیاری، سازنده‌ی نُکتورن و به بیانی دیگر پدر نکتورن به حساب می‌آید. که البته این تصورِ درستی نیست. چرا‌که پیش از فیلد نیز موزیسین‌هایی مانندِ هایدن آثاری با نامِ نوکتورن(شبانه یا برای شب) تصنیف کرده‌اند. اما شیوه و مدلی که جان فیلد در نکتورن‌هایش استفاده کرد و تاثیری که این شیوه بر پیانیست‌ها و نُکتورن‌سازان پس از او، به ویژه شوپن گذاشت؛ باعث شد همگان او را مبدع موسیقی شبانه بدانند. در واقع نوکتورنی که ما امروزه می‌شناسیم؛ از زمان جان فیلد شکل گرفت.

جان فیلد در ابتدا، موسیقی را از پدر و پدربزرگش در خانه فراگرفت. پس از آن در دوبلین شاگردِ توماسو جیوردانی شد. پس از آن به لندن رفت و در دوازده سالگی نزد موزیو کِلِمنتی، موزیسین سرشناس ایتالیایی تحصیل کرد. جان فیلد در کنار کِلِمِنتی به‌سرعت پیشرفت کرد و به نوازنده‌ی مشهوری تبدیل شد. گفته‌اند که هایدن موزیسین افسانه‌ای قرن هجدهم، بسیار تحت تاثیر نوازندگی جانِ جوان قرار گرفت و نوشت فیلد، پسر جوانی است که به‌شدت خوب پیانو می‌نوازد. او همچنین در لندن نواختن ویولُن را نیز فرا گرفت. و در ١٦ سالگی نخستین اثر خود را در قامت یک موزیسین-نوازنده نوشت و اجرا کرد: کنسرتو پیانوی شماره یک.

پس از آن شاگرد و استاد فیلد و کلمنتی هم به‌دلیل مقاصد تجاری کِلِمنتی سازنده و فروشنده‌‌ی قهارِ پیانو بود و هم هنری؛ سفری به پاریس و پس از آن به آلمان و اتریش و بعد به روسیه آغاز کردند. در وین، جان فیلد نزد موزیسین برجسته‌ی اتریشی، یوهان آلبرشتس‌برگر که معلم بتهوون نیز بود؛ درس کُنترپوان فرا گرفت. فیلد در ١٨٠٣ تحت تاثیر سن‌پترزبرگ و فضای هنرمندان شهر؛ تصمیم به اقامت در آن‌جا گرفت. او در روسیه به معلم و پیانیستی مشهور و محبوب تبدیل شد و آثاری بر اساس ملودی‌های فولک روسی ساخت. او در ١٨٠٧ به مسکو رفت و در آنجا نیز ساکن شد.

فیلد تا آخر عمرِ نسبتا کوتاهش، در جای جای اروپا، نواخت و آثارش را اجرا کرد و به موفقیت‌های مهمی رسید. شیوه‌ی نواختنش، نحوه‌ی پدال گیری‌اش، فرم مخصوص نوازندگی‌اش و حس و حال رُمانتیکِ آثارش؛ تاثیری زیادی بر نوازندگان و موسیقیدان‌های معاصرش و همچنین موسیقیدان‌های پس از خودش گذاشت. ازجمله موسیقیدان‌های که آن‌ها را تاثیر پذیرفته از جان فیلد دانسته‌اند؛ می‌توان به فردریک شوپن، یوهانس برامس، رُبرت شومان، و فرانتس لیست اشاره کرد.

سال‌ها پس از مرگ فیلد، فرانتس لیست در پیش‌گفتار کتاب نُکتورن‌های جان فیلد (که در سال 1859 به چاپ رسید) با ادبیاتی تاثیر‌گذار، از جان فیلد ستایش می‌کند: هیچ‌کدام به درستی به این هارمونی‌های شناور دست نیافتند، این آه‌های نا‌تمامِ معلق در هوا، که سوگوارانه و به آرامی در این مالیخولیای خوش طعم حل می‌گردند. هیچ‌کس حتا این شیوه‌ی ویژه را نیازموده است. حتا افرادی که نوازندگی شخص فیلد را دیده‌اند یا کسانی که حکایت تخیلِ موسیقایی او را در لحظه‌هایِ الهام و از خود‌بی‌خود‌شدگی‌اش شنیده‌اند.

فیلد به‌عنوان یکی از نخستین ویرتواُزهای پیانو شناخته می‌شود. او متخصص ساختن آثار کوتاه با ملودی‌های تاثیرگذار و پر احساس و پر تصویر است. بهترین نماینده‌ی سبک جان فیلد در موسیقی، نُکتورن‌های او هستند. او نخستین سری از نکتورن‌هایش را در 1812، و آخرین نکتورنش را کمی پیش از مرگش در 1837 نوشت. او در طی عمر هنری‌اش، به جز 18 نُکتورنِ خود‌، 7پیانو کنسرتو و 4 سونات و تعداد دیگری قطعه برای پیانو، نوشت. همچنین جان فیلد بر موسیقی و نوازندگی پیانوی روسیه تاثیر عظیمی گذاشت و باعث پیشرفتِ مدرسه پیانوی روسیه شد.

جان فیلد را دارای شخصیتی طناز و محبوب و در عین حال غمگین و عمیق توصیف کرده‌اند. در دهه‌ی ١٨٢٠
پس از این‌که همسرش او را ترک کرد و پسرشان را نیز برد؛ به الکل رو آورد تا حدی که دوستانش او را جانِ می‌خواره می‌نامیدند. احتمالا زیاده روی در مصرف الکل نیز او را به سرطان روده مبتلا و عمرش را کوتاه کرد. داستانی جالب در‌باره‌ی آخرین روز‌های عمر جان فیلد وجود دارد. که گرچه ممکن است زاده‌ی تخیل معاصرینش باشد؛ اما به خوبی شخصیتی جذاب و عمیق را نشان می‌دهد که تمام عمر عاشق موسیقی و پیانو بود. داستان از این قرار است: در روز‌های آخر عمر جان فیلد، دوستانش بر بالینش کشیشی حاضر می‌کنند. کشیش از او مذهب حقیقی‌اش را جویا می‌شود: -آیا شما پروتستان هستید؟
-خیر. با این‌که پدر و مادرم پروتستان بودند.
-آیا شما کاتولیک هستید؟
-خیر؛ با این‌که به شیوه‌ی کاتولیک‌ها ازدواج کردم.
-پس احتمالا شما کالوینیست هستید؟
-خیر آقای کشیش! من کلاویسیست(پیانیست) هستم!

پیوست:
نُکتورن چیست؟
نُکتورن به معنای شبانه، قطعه‌ای موسیقیایی است که حال و هوایی آرام و معمولا شاعرانه دارد. نکتورن معمولا برای پیانو نوشته می‌شود و قطعه‌ای کوتاه و پراحساس و غمگین است. گرچه در تاریخ موسیقی، نکتورن‌هایی با حال و هوای متفاوت و سرزنده و شاد نیز نوشته شده است. نکتورن در سنتِ اروپایی، معمولا در شب یا در مهمانی‌های شبانه نواخته می‌شد. نخستین بار این قطعه‌ها در قرن هفدهم ظهور کردند. موتسارت و هایدن از بزرگ‌ترین موسیقی‌دانانی هستند که موسیقیِ شبانه نوشتند. گرچه در آن زمان نام ایتالیایی آن نوتورنا نیز رایج بود. اما نُکتورن برای پیانو، با این حال و هوایی که ما امروز می‌شناسیم را جان فیلد -که ملقب به پدر نکتورن رمانتیک است- ابداع کرد. با این‌حال معروف‌ترین و تاثیر‌گذارترین موسیقی‌دانِ نُکتورن، بی‌شک فردریک شوپن است. در ادامه نُکتورن‌هایی که خواهید شنید به‌ترتیب، آثار موسیقی‌دان‌های زیر می‌باشند: فردریک شوپن، موسیقی‌دان لهستانی میانه‌ی قرن نوزدهم کلود دُبوسی، موسیقی‌دان فرانسوی اواخر قرن نوزدهم ساموئل باربر، موسیقی‌دان آمریکایی قرن بیستم لوک هاوارد، موسیقی‌دان استرالیایی معاصر

پایانِ پرونده "جان فیلد" من یک پیانیست هستم
سردبير اين پرونده: حمید صالحی
با همكارى اميرحسين نوروزى و حسین جندقی
تهیه شده در گروه هنری فیل